Міржақып Дулатұлы (1885-1935) — қазақтың аса көрнекті ақыны, жазушысы, қоғам қайраткері, ағартушы, Алаш қозғалысының белсенді мүшесі. Ол ұлттық руханият пен ағартушылық жолында маңызды із қалдырған тұлға.
Ерте өмірі мен білімі
Міржақып Дулатұлы 1885 жылы 25 қарашада Торғай облысы, қазіргі Қостанай облысының Жангелдин ауданындағы Қызбел ауылында дүниеге келген. Оның әкесі Дулат ескіше сауатты, көзі ашық, ел ішінде беделді кісі болған. Анасы Дәмеш — мейірімді, қарапайым әйел еді. Міржақып 2 жасында анасынан, 12 жасында әкесінен айырылып, жетім қалады.
Міржақып ауыл мектебінде алғашқы білімін алып, кейінірек ауыл молдасынан сабақ оқыды. Әкесінің ағасы Ахмет есімді азаматтың көмегімен Торғай қаласындағы екі сыныптық орыс-қазақ мектебінде білімін жалғастырды.
Шығармашылық және қоғамдық қызметі
Міржақып Дулатұлының шығармашылық жолы ерте басталды. Ол Алаш қозғалысының жетекшілерінің бірі болып, қазақ халқының тәуелсіздігі мен бостандығы үшін күресті. Оның алғашқы шығармалары 1905 жылғы Ресейдегі революциялық толқулармен тұспа-тұс келді.
1909 жылы Санкт-Петербургте оның ең алғашқы кітабы — «Оян, қазақ!» жарық көрді. Бұл кітап қазақ халқына арналған ұран іспеттес болып, отаршылдық езгіден оянуға шақырды. Кітапта сол кезеңдегі қазақ халқының әлеуметтік жағдайы, отаршылдық саясаттың әсері, ұлттық сана-сезімнің оянуы туралы жазылған. Бұл еңбек сол кездегі патшалық билік тарапынан цензураға ұшырап, кітапты таратуға тыйым салынды.
Міржақып Дулатұлының басқа да еңбектері:
«Бақытсыз Жамал» (1910) — қазақ әдебиетіндегі алғашқы романдардың бірі. Онда әйел теңсіздігі, еркін махаббат тақырыбы көтеріледі.
«Терме», «Азамат», «Жастарға» сияқты өлеңдері арқылы халықты білімге, бірлікке шақырды.
Алаш қозғалысы және саяси күресі
1917 жылы Ақпан революциясынан кейін Міржақып Дулатұлы ұлт-азаттық қозғалысқа белсене араласты. Ол Алаш партиясы мен Алашорда үкіметінің мүшесі болып, қазақ халқының тәуелсіздігі үшін күресті. Қазақ елін отаршылдық саясаттан азат етіп, дербес мемлекет құруды көздеді.
Ол «Қазақ» газеті арқылы халыққа ағартушылық бағыттағы мақалалар жариялап, патша өкіметінің озбыр саясатын әшкереледі. Газет беттерінде ұлттық мәселелерді көтеріп, білім беру, мәдениет, тіл, тарих туралы көптеген мақалалар жазды.
Қудалануы және түрмеге қамалуы
Кеңес үкіметі орнағаннан кейін Алаш зиялыларына қысым жасалып, қуғын-сүргінге ұшырай бастады. 1928 жылы Міржақып Дулатұлы тұтқындалып, Алматы түрмесіне қамалды. Оған «ұлтшылдық қызметі» үшін айып тағылды. Кейін 1930 жылы ату жазасына кесілді, бірақ жазасы ауыр еңбек лагеріне ауыстырылды.
1935 жылы 5 қазанда Соловки лагерінде, Ресейдің Архангельск облысында қайтыс болды. Міржақыптың қазасы туралы деректер кейін белгілі болып, ол 1988 жылы ғана ақталып, оның есімі қайта жаңғыртылды.
Мұрасы және тарихи маңызы
Міржақып Дулатұлы қазақ әдебиетінің дамуына үлкен үлес қосты. Оның еңбектері қазақ халқының ұлттық санасын оятып, рухани дамуына серпін берді. Міржақыптың шығармалары мен қоғамдық қызметі қазақ халқының тәуелсіздігі мен азаттығы үшін күрес жолындағы үлгі болып қала бермек.
Қазіргі таңда оның есімімен Қазақстанда көшелер, мектептер аталып, ескерткіштер қойылған. Әсіресе, оның «Оян, қазақ!» шығармасы ұлттық рух пен еркіндік идеясын жаңғыртуда ерекше маңызға ие.
Міржақыптың өзі айтқандай:
*»Қ
