Темекінің зияндылығы — қазіргі заманның ең үлкен денсаулық мәселелерінің бірі. Темекі шегу тек шегушінің ғана емес, оның айналасындағылардың да денсаулығына үлкен қауіп төндіреді. Әлемде жыл сайын миллиондаған адам темекіге байланысты аурулардан көз жұмады. Зерттеулерге сәйкес, темекі шегу адам өмірін орташа есеппен 10-15 жылға қысқартады.
Темекі түтінінің құрамы
Темекі түтінінің құрамында шамамен 7,000-нан астам химиялық заттар бар, олардың көпшілігі улы және канцерогенді (қатерлі ісік тудыратын заттар). Негізгі зиянды заттар:
1. Никотин — адамның жүйке жүйесіне әсер етіп, темекіге тәуелділікті тудырады.
2. Көміртегі тотығы (СО) — қандағы оттегінің тасымалдануына кедергі келтіреді, бұл жүрек пен миға оттегінің жетіспеуіне әкеледі.
3. Түйіршіктер мен шайырлар — өкпе тіндеріне жиналып, олардың қызметін нашарлатады.
4. Бензол, формальдегид, аммиак сияқты улы химикаттар — денсаулыққа зиян келтіреді және қатерлі ісік қаупін арттырады.
Темекінің ағзаға әсері
Темекі шегу денсаулыққа кең ауқымды зиян келтіреді. Ол көптеген мүшелер мен жүйелерді зақымдайды:
1. Өкпе:
Темекі шегу өкпенің қатерлі ісігі, созылмалы бронхит және өкпе эмфиземасы сияқты ауруларға себеп болады.
Өкпенің функциясын төмендетеді, нәтижесінде демікпе мен тыныс алу қиындықтары пайда болады.
2. Жүрек-қан тамырлары жүйесі:
Темекі шегу инфаркт, инсульт, атеросклероз сияқты жүрек ауруларына алып келеді.
Қан қысымын көтеріп, қан тамырларын тарылтады, бұл жүрекке қосымша жүктеме түсіреді.
3. Асқорыту жүйесі:
Асқазан мен ішекке зиян келтіріп, асқазан жарасы мен асқазан-ішек қатерлі ісігіне әкелуі мүмкін.
Асқорыту ферменттерінің бөлінуін бұзады, бұл тағамның дұрыс қорытылуына кедергі келтіреді.
4. Жүйке жүйесі:
Никотин миға тез жетіп, оны ынталандырады. Бұл уақытша сергектік тудырады, бірақ шынайы демалу сезімін бұзады.
Шамадан тыс никотин пайдалану жүйке жүйесінің әлсіреуіне және созылмалы күйзеліс, ұйқысыздық сияқты мәселелерге әкелуі мүмкін.
5. Тері мен шаш:
Темекі шегушілердің терісі ерте қартаяды, әжімдер пайда болады, шашы әлсірейді және түседі.
6. Иммундық жүйе:
Темекі ағзаның иммундық жүйесін әлсіретеді, бұл инфекцияларға қарсы тұру қабілетін төмендетеді.
Жаралардың жазылуын баяулатады, әртүрлі ауруларға бейім етеді.
Темекінің пассивті шегудің зияны
Темекі шекпейтін адамдар да темекі түтінінің әсерінен зардап шегеді. Пассивті шегу деп темекі түтінін өз еркінен тыс жұтуды айтады. Ол да жүрек аурулары, өкпе аурулары және қатерлі ісік қаупін арттырады. Әсіресе, балалар мен жүкті әйелдерге үлкен қауіп төндіреді.
Темекі шегуді тастаудың пайдасы
Темекіні тастау ағзаға оң әсер етеді, тіпті егер адам ұзақ жылдар бойы шеккен болса да:
20 минуттан кейін — қан қысымы мен жүрек соғуы қалыпты деңгейге түседі.
12 сағаттан кейін — қандағы көміртегі тотығының деңгейі төмендеп, оттегі мөлшері қалыпқа келеді.
2 аптадан 3 айға дейін — қан айналымы жақсарады, өкпенің функциясы артады.
1 жылдан кейін — жүрек ауруларының қаупі екі есе азаяды.
5 жылдан кейін — инсульт қаупі темекі шекпейтін адамдар деңгейіне жақындайды.
10 жылдан кейін — өкпе қатерлі ісігі қаупі айтарлықтай төмендейді.
Қорытынды
Темекі шегу — адам денсаулығына үлкен зиян келтіретін әдет. Оны тастау арқылы әр адам өз денсаулығын сақтап қана қоймай, өз жақындарына да қамқорлық көрсетеді. Темекіден бас тарту — ұзақ әрі салауатты өмірдің кепілі.
