Қазақстан территориясын ежелден-ақ көптеген тайпалар мекендеген. Олардың әрқайсысы қазақ жерінің этникалық, мәдени және саяси дамуына елеулі үлес қосты. Бұл тайпалардың тарихы Қазақстан аумағының маңызды тарихи орталықтардың бірі болғанын көрсетеді.
Ежелгі тайпалар және олардың ерекшеліктері
1. Андрон мәдениеті (б.з.д. 2000–1200 жж.)
Андрон мәдениеті қола дәуірінде Қазақстанның барлық дерлік аумағында тараған.
Бұл тайпалар алғашқы көшпелі шаруашылық жүйесін қалыптастырды.
Олардың негізгі кәсібі мал шаруашылығы, аңшылық және жер өңдеу болды.
2. Сақ тайпалары (б.з.д. VII–III ғғ.)
Сақтар Қазақстан аумағында қалыптасқан алғашқы ірі тайпалық бірлестік болып саналады.
Геродот оларды «азиялық скифтер» деп атаған.
Сақтар:
Тиграхауда сақтары («шошақ бөрікті сақтар») – Жетісу мен Сырдарияның бойын мекендеді.
Парадарайа сақтары («теңіздің арғы жағындағы сақтар») – Каспий мен Арал теңізі маңында тұрды.
Хаомаварга сақтары – Мұрғаб аңғарында өмір сүрді.
Сақтардың әйгілі басшылары:
Томирис – парсы патшасы Кирді жеңген патша әйел.
Шырақ – грек-парсы соғыстарында ерлігімен танылған сақ батыры.
3. Үйсіндер (б.з.д. II ғ. – б.з. III ғ.)
Үйсіндер Жетісу өңірінде өмір сүрді және өздерінің мемлекеттік құрылымдарын құрды.
Олардың негізгі кәсібі мал шаруашылығы болды.
Қытай деректерінде үйсіндерді «Ұлы дала билеушілері» деп атаған.
4. Қаңлы тайпалары (б.з.д. III ғ. – б.з. V ғ.)
Қаңлылар Сырдарияның орта ағысында өмір сүрген.
Олар Жібек жолының маңызды сауда торабы болған.
Қаңлылардың басшылары «хандар» деп аталды.
5. Ғұндар (б.з.д. IV ғ. – б.з. V ғ.)
Ғұндар көшпелі тайпалардың бірі ретінде Орталық Азиядан бастап, Еуропаға дейін жеткен.
Ғұндардың әйгілі көсемі Аттила (Еділ) Еуропада үлкен империя құрған.
Ғұндар Қазақстан территориясында бірнеше ұсақ тайпаларды біріктірді.
6. Түркі тайпалары (VI–XIII ғғ.)
Түркі қағанатының құрылуы (552 ж.) Қазақстан территориясындағы көшпелі тайпалардың бірлігіне әсер етті.
Оғыз, қыпшақ, қарлұқ, қимақ секілді түркі тайпалары Қазақстан аумағында маңызды рөл атқарды.
