Каратэнің шығу тарихы
Каратэ жекпе-жек өнерінің шығу тарихы тереңде жатыр.Ұрыс өнерінің жетекші экспертттері қоян-қолтық ұрыс жүйесінің отаны-Ежелгі Үндістан деп пайымдайды.
Б.з.д. шамамен VІ ғасырда өмір сүрген Будда пірәдары қалың сақалды Бодхидхарма (жапонша Да Мо) «»Сақалды варвар»» Қытайға келеді.Ол ұзақ уақыт бойы елді аралап Хенань провинциясындағы Шаолинь монастырына тоқтайды.Онда ол әрбір тірі жанның кеудесіне Будда табиғатының оянуы жайында өзінің білімін жетілдіреді.Бодхидхарма Будда әрбір тірі жан да кез-келген затта болады дейді.Оны тек өмірге ояту керек деп тұжырымдайды.Бірақ пірәдарлар негізінен сутра мен киелі діни кітаптарды оқуға жүгінді шынында да олар уақыт өтсе де жаңа білім алуға ұмтылмады.Сөйтіп Бодхидхарма 9 жыл бойы қабырғамен ойласып және өзін-өзі жетілдіру үстінде үңгірде өмір сүрген.Да Мо ұзақ уақыт бойы үңгірде еш қимылсыз отырғандықтан қозғалу қабілетінен айрылды бірақ ол бәрібір дене жаттығуларын жасай отырып жоғалтқан қабілетін қайта қалпына келтіреді.
Да Мо пірәдарлардың денсаулығының әлсіздігінен көп сағатты медитацияларға шыдай алмай жатқандарына қарап(«» Архат қолдарының 18 қимылы»» )атты психофизикалық жаттығулар жүйесін енгізуді шешті (Архат-Үндістанның оңтүстігіндегі пантеонның жарты қабырғасы немесе бұрышы).Кешенді әдіс пірәдарлардың күші мен рухын ұзақ діни кітаптарында сутра оқу кезінде және рухани-медитациялық тәжірибе дене жаттығуларымен алмасып жатқаны сондай-ақ аспан асты жолында сенімді қорғаныс құрылымен қызмет етуі қатаюға бейімделеді.
Бодхидхарма әлі күнге дейін әйгілі қоян-қолтық ұрыс өнері у-шу жүйесін жасаушы болып табылады.
Кейінгі ХІ- ғасырда:жылан айдаһар тырна бағлан және жолбарыс стиль түрлері қалыптасты.
Бодхидхарманың Үндістаннан Қытайға әкелген тәсілінің түрлері «»Шаолинь кэмпосы»» атымен шықты ал одан соң бірте-бірте қытайшаға айналды.
Пірәдар жекпе-жекшілері туралы сөз Шаолинь монастыранан бүкіл аспан асты жұртына аты шыға бастады содан соң сол жерге басқа пірәдарлар көптеп келе бастады.
Шаруалар соғысы және азаматтық бүлік
кезінде Бодхидхарма өрт үстінде қаза болады ал аман қалған «»Бес Баба»» Фукиен провинциясында қайта құрылған оңтүстік аймақтағы Шаолинь монастырына барады.
Міне өстіп «»Шаолинь кэмпосы»» ұрыс өнері Империя төріне шығып ешқандай да өз құпиялылығын қалдырмайды.
Осылайша екі бағыт дүниеге келеді.Біріншісі «»Тэ»» деп аталады оның жергілікті ақсүйектер мен қалалықтар тәжірибеледі. Екіншісінің алғашқыда ешқандай да аты болмады.Тек уақыт өте келе оған «»кобудо»» деген ат берілді оны шаруалар мен балықшылар тәжірибеледі.
XX ғасырға дейін Окинавада каратэ сөзі екі иероглифымен жазылатын:кара сөзінің баламасы «»Тан династиясын»» басқаруы кезіндегі «Қытай» мағынасын білдіреді бірақ кейде «»Ұлы Қытай»» және тэ – «»қол»» түсінігін беруде кең мағынада да қолданады.
XIXғасырдың 30 жылдарының басында Сакуаваның шәкірті Сокон Мацумура Серидзи-Ри Гокону каратэ мектебін құрады.Бұл мектеп кейіннен пайда болған Окинавалық стильдер мен мектептердің негізгі өзегі пайда болады.
Мемлекеттік мекемелерде каратэні ашық түрде оқытатын ұстаз, ескі Окинава стилі Сюри-тэ Ясуцуне Итосу болды.Ғажайып техник жекпе-жекші және тамаша ұстаз Окинавадағы бастауыш мектебінің оқу бағдарламасына 1900 жылдың 1 оқу жылынан бастап енгізілді.Ежелгі Окинавалық қоян-қолтық ұрыс мектебін негізгі екі топқа: «»Сэрин-рю»» және «»Серэй-рю»» бөлу жалпыға бірдей қабылданған.
50 жылдардың соңына қарай каратэ-до біржолата бекітілді ал 60 жылдаран бастап бүкілдүние жүзіне кең түрде тәжірибеленді.
Әйгілі стильдерден басқа келесі стильдер мектептер бағыттар да бар: Сето-кай Сюко-кай Санкю-кай Сериндзю-рю Кэнко-кай каратэ-до Кекусинкай Сенки-кайб Сэйсин-кай Хаяси-ха Тани-ха және т.б.
Жапондық каратэ ассоциациясы 1955 жылы негізінде оның құрметті президенті Гитин Фунакоси болды.1957 жылы өткізілген каратэнің бүкілжапондық чемпионатынын бастап осы ежелгі ұрыс өнерінің жаңа спорттық өмірі басталады.
Каратэның танымалдылығының өсуімен байланысты әр алуан стильдердің бірігу әрекеті және каратэның олимпиядалық мойындауға қол жеткізу үшн күрес басталды.
1965 жылы каратэнің Еуропалық Одағы құрылды. (EKU) Президенті болып Жак Делькур (Франция) сайланады.1966 жылдан бастап каратэден Еуропа чемпионаты жыл сайын өткізіледі.
1969 жылы Ж.Делькур және жапон миллиардері сол кезде каратэның жапондық федерациясын басқарған Сасагава 1970 жылы Токиода боған каратэден 1 элемдік чемпионатын өткізу туралы келісім-шартқа қол қояды.
Осы чемпионатта 33 елдің өкілдерінің конгресі каратэны ұйымдастырудың дүниежүзілік одағын (WVKO) құру туралы шешімді қабылдайды.Қазіргі уақытта WVKO дүниежүзілік каратэ федерациясы WKF болып қайта құрылды.
1976 жылы WVKO құрамынан Сетокан стилинің әйгілі шебері өзінің дәстүрлі жеке каратэ ұйымын (ITKF) құрған Нишияма Хидэтаки шықты және олимпиядалық ойындарда каратэны жеке өзін ұсыну құқық үшін күресті бастады. Бұл шебердің беделі мен әсері жоғары болғаны сонша дүниежүзілік каратэ екі бағытқа бөлінді.Халықаралық Олимпиядалық комитет каратэны мойындауды екі ұйымның бірігуі шартымен қойды.Нишияма мен Делькур арасындағы келісімге келу 20 жылдан астам уақытқа созылды.
1998 жылы желтоқсанда EKF және WKF президенті Антонио Эспинос (Испания) сайланғаннан кейін Халықаралық олимпиядалық комитет WKF-ты мойындады каратэ 2004 жылы Афиныда өтетін Олимп ойындары бағдарламасына енгізілді.
Қазақ тіліне аударған: Қуаныш Нұрпейсов
