Сарматтар — ертедегі көшпелі тайпа, олардың тарихы б.з.б. 8-7 ғасырдан бастап Орталық Азия мен Еуропаның үлкен аумақтарын қамтыды. Сарматтардың этникалық шығу тегі туралы нақты деректер жоқ, бірақ олар көптеген ұлттар мен халықтардың араласуынан пайда болған деп саналады. Сарматтар негізінен Орталық Азияның батыс бөлігі мен Еуропаның шығысында мекендеген, олардың негізгі өмір салты — мал шаруашылығы, әсіресе жылқы өсіру.
Сарматтар және олардың көшпелі өмірі
Сарматтар ежелгі әлемде, әсіресе Қара теңіз бен Каспий теңізінің арасында, кеңінен белгілі болды. Олар көшпелі халық болғандықтан, олардың өмірі жылқымен тығыз байланысты болды. Сарматтар әскери өнерде жоғары жетістіктерге жетіп, жақсы садақшылар мен атты жауынгерлер болды. Олар түнде жылқыларымен бірге жүріп, ұзақ уақыт бойы соғысуға қабілетті болды.
Сарматтар алғашында Иранның шығысы мен Орта Азияда өмір сүрсе де, б.з.б. 6-5 ғасырларда олар Қара теңіз жағалауларына қарай шығып, грек және скиф мәдениеттерімен араласып, өздеріне тән мәдениетті қалыптастырды.
Сарматтар мен Рим империясы
Сарматтар Рим империясының шығыс шекарасына қауіп төндіріп, онымен бірнеше рет шайқасты. Римдіктер сарматтарды жауынгер халық деп есептеп, олармен қатынас орнатуға мәжбүр болды. Рим империясының сарматтарға қарсы соғыстары кезінде сарматтар ірі әскери күшке айналды. Олар Рим империясымен сауда, дипломатия және әскери қақтығыстар арқылы байланыс орнатты.
Сарматтардың өздерінің ішкі байланыстары мен әскери қуатының арқасында олар Батыс Еуропаға да таралып, түрлі халықтармен байланыс орнатты. Кейіннен, сарматтар германдық тайпалармен араласып, жаңа этникалық топтар қалыптасты.
Сарматтардың мәдениеті
Сарматтардың мәдениеті өте бай және көпұлттық сипатта болды. Олар өз өнерінде, әшекейлерінде және қару-жарақтарында жоғары шеберлікке ие болды. Сарматтардың белгілі бір мәдени белгісі — олардың киімдері мен қару-жарақтары болды. Олар металды, әсіресе алтын мен күмісті өңдеуде шебер болған, сәнді әшекейлер мен сәндік бұйымдарды жасаған.
Сарматтардың жерлеу мәдениеті де ерекше болды. Олар қымбат заттар мен қару-жарақтармен жерленген. Сарматтардың жерлеу орындарынан табылған археологиялық қазбалар олар туралы көп мәлімет береді. Олардың жерлеу орындары көбінесе үлкен обалар немесе қорғандар түрінде болды, ал кейбіреулерінен жауынгерлердің қарулары, зергерлік бұйымдары мен әшекейлері табылды.
Сарматтардың құлдырауы
Сарматтардың тарихи ықпалы 4-ғасырдың соңында және 5-ғасырдың басында төмендей бастады. Бұл кезде оларды германдық, славяндық және басқа да көшпелі халықтар ығыстырды. Сарматтар тайпалары соңында басқа халықтарға сіңіп, олардың этникалық іздері қазіргі Орта Азия мен Еуропа халықтарының құрамында сақталған.
Сарматтардың тарихы мен мәдениеті қазіргі Қазақстан, Ресей, Украина және басқа да Еуропа мен Азия елдерінің тарихы мен мәдениетінде маңызды орын алады.
