Қазақ хандығы — 1465 жылы негізі қаланған, Орта Азия мен Шығыс Европа арасында орналасқан Қазақстанның тарихи мемлекеті. Қазақ хандығының құрылуының негізін қалаған тұлға — Жәнібек хан мен Керей хан болды. Олар Ақ Орда мен Моғолстанның құрамынан бөлініп, өз алдына жеке хандық құрды.
Құрылуы және даму кезеңдері:
Қазақ хандығының құрылуы кезеңі Жәнібек пен Керейдің басқаруымен басталды, олар өздеріне ертіп шыққан халықты қазіргі Қазақстан мен Қазақстанның маңайындағы жерлерге орналастырды. Хандықтың алғаш құрылуы кезінде қазақтар көптеген этникалық топтардан тұратын, сол уақыттағы көшпелі халықтың ең үлкен бөлігін қалыптастырды.
Кейінгі кезеңдерде Әбілқайыр ханның билігінен бөлініп шыққан қазақ хандарының ұрпақтары хандықты нығайтып, әр түрлі саясаттар жүргізді. Хандықтың саяси және экономикалық қуаты Қасым ханның тұсында жоғары болды. Оның билігі кезінде қазақ хандығы айтарлықтай кеңейіп, қуатты мемлекетке айналды. Қазақ хандығы Ұлы Далада үстемдік етіп, өз кезегінде түркі халықтарының мәдениетіне және тарихына үлкен әсер етті.
Әскери және саяси жетістіктер:
Қазақ хандары түрлі әскери жорықтар мен келісімдер арқылы көршілес мемлекеттермен тығыз байланыс орнатты. Халықаралық аренада да қазақ хандары өздерінің саяси ықпалын тигізді, әсіресе Қазақ хандығының сыртқы саясатында Мәуереннахр, Моғолстан, Ресей және Жоңғар хандығымен байланыстары айтарлықтай болды.
Қазақ хандығының әскери құрылымы негізінен көшпелі халықтың жауынгерлік дәстүрлеріне сүйенді. Қазақтардың әскери қуаты мен айлакерлігі олардың көрші мемлекеттермен соғыстарда жеңіс табуына себеп болды.
Әлеуметтік және мәдени құрылым:
Қазақ хандығының экономикалық негізі мал шаруашылығына және көшпелі өмір салтына сүйенді. Сонымен қатар, отырықшы өмір салты да дамыды, әсіресе сауда мен қолөнер саласында. Қала мәдениеті мен білім саласында Ислам дінінің ықпалы артып, Орта Азиядан келген ғалымдар мен діндарлар Қазақ хандығында үлкен орын ала бастады.
Қазақ хандығының кезеңінде тарих, әдебиет, поэзия және өнер үлкен дамуға ұшырады. Халықтың ауыз әдебиеті, жыраулар поэзиясы мен эпостық жырлар ерекше орын алды.
Қазақ хандығының құлдырауы:
ХVІ-XVII ғасырларда қазақ хандығының ішкі саяси тұрақсыздығы мен сыртқы қысымдардың әсерінен хандардың билігі әлсірей бастады. Әсіресе, жоңғарлардың шабуылдары мен Ресей империясының ықпалының артуы Қазақ хандығының тәуелсіздігіне қауіп төндірді. 18 ғасырдың ортасында қазақ хандығының билігі әлсіреп, Ресей империясы Қазақстанды толықтай өз ықпалында ұстауға тырысты.
Негізгі хандар мен тұлғалар:
Керей хан және Жәнібек хан — қазақ хандығының негізін қалаушы тұлғалар.
Қасым хан — Қазақ хандығының кеңейіп, нығаюы кезеңінің ең белгілі билеушісі.
Тәуке хан — қазақ халқының әлеуметтік өмірінде реформалар жасаған және оның сыртқы саясатта беделін арттырған хан.
Абылай хан — қазақ мемлекеттілігін сақтау үшін күрескен және Ресей, Қытаймен келіссөздер жүргізген ұлы хан.
Қазақ хандығының тарихы бүгінгі Қазақстанның мемлекеттілігіне әсер етіп, ұлттық бірліктің негізін қалаған маңызды кезең болып табылады.
