Қыпшақтар – ортағасырлық көшпелі тайпалардың бірі, қазақ этносының негізін қалаған маңызды этникалық топтардың қатарында. Олар IX–XIII ғасырларда Орталық Азия мен Шығыс Еуропа аймақтарын мекендеп, тарихи-мәдени рөл атқарған. Қыпшақтардың тарихы, мәдениеті, саяси құрылымы туралы деректер ежелгі жазба деректер мен археологиялық зерттеулерден белгілі.
Қыпшақтардың шығу тегі
Қыпшақтардың шығу тегі туралы әртүрлі көзқарастар бар. Олар Түрік қағанаты құлағаннан кейінгі кезеңде Орта Азия мен Қазақстан аумағында өмір сүрген оғыз, қимақ сияқты түркітілдес халықтардан бөлініп шыққан деген болжам бар. Алғашқы қыпшақтар VIII ғасырда Қимақ қағанаты құрамында болған.
Қыпшақ хандығы (Дешті Қыпшақ)
XI ғасырдан бастап Қыпшақтар Еуразияның Ұлы даласында дербес саяси құрылым – Дешті Қыпшақ мемлекетін құрды. Олар Орал тауларынан бастап Дунай өзеніне дейін созылып жатқан үлкен аумақты иеленген. Дешті Қыпшақ екі бөлікке бөлінді:
1. Шығыс Қыпшақтар – қазіргі Қазақстан, Орта Азия аумағында мекендеді.
2. Батыс Қыпшақтар – Қара теңіз маңы, Кавказ, және Дунай өзенінің бойына дейін жетті.
Қыпшақтардың әлеуметтік-саяси құрылымы
Қыпшақ қоғамы рулық-тайпалық негізде ұйымдастырылған. Басшысы хан болып, оған тайпа көсемдері бағынды.Дешті Қыпшақ даласы маңызды сауда жолдарының бойында орналасқандықтан, қыпшақтар экономикалық және әскери қуатты мемлекетке айналды.
Мәдениеті мен тілі
Қыпшақтар түркі тілдерінің қыпшақ тобына жататын тілде сөйлеген. Бұл тіл кейіннен қазақ, қарақалпақ, татар және башқұрт сияқты халықтардың тіліне негіз болды. «Кодекс Куманикус» атты лексикографиялық ескерткіш Қыпшақ тілінің жазба мұрасы ретінде сақталған.
Қыпшақтардың тарихи рөлі
Қыпшақтар Шыңғыс хан шапқыншылығына дейінгі уақытта Орта Азия мен Шығыс Еуропаның саяси және этникалық картасында маңызды рөл атқарды.Шыңғыс ханның жаулап алуынан кейін қыпшақтардың бір бөлігі Алтын Орда құрамына кірді.
Қыпшақтар қазіргі қазақ халқының этногенезінде ерекше орын алады. «Қыпшақ» атауы қазақтың көптеген ру-тайпаларының құрамында сақталған (Арғын, Найман, Қыпшақ, Керей, т.б.).
Қыпшақтар – тарихи тұрғыдан Еуразия даласының мәдениеті мен этносаяси дамуына ықпал еткен ұлы халық.
