Жыл сайын 4 маусымда Қазақстанда Мемлекеттік рәміздер күні атап өтіледі. Бұл күн кездейсоқ таңдалмады: 1992 жылдың 4 маусымында Тәуелсіз Қазақстан алғаш рет жаңа мемлекеттік рәміздерді, өзінің туын, елтаңбасы мен Әнұранын бекітіп, жас мемлекеттің ұлттық рәміздерінің дүниеге келгенін атап өтті. 2007 жылы бұл күн ресми мереке мәртебесіне ие болып, содан бері республика көлемінде жыл сайын аталып өтіп келеді.
2025 жылы Мемлекеттік рәміздер күні Қазақстан Республикасы Конституциясының 30 жылдық мерейтойымен тұспа-тұс келіп, ерекше маңызға ие болды – елдің Негізгі Заңы, ол рәміздер сияқты мемлекеттік тәуелсіздіктің ірге тасы болып табылады.
Мемлекеттік рәміздердің тарихына тоқтала отырып, бүгінде елдің басқа туын елестету қиын болғанымен, 1992 жылдың басында символизмді таңдау алдын-ала шешілмегенін атап өткен жөн. Жалпыұлттық байқауға 1200 – ге жуық ту эскиздері келіп түсті-ұсыныстар арасында көк, сары, қызыл және жасыл түстердің үйлесімі бар көп түсті триколорлардың ерекше нұсқалары да болды. Жарты ай, сегіз бұрышты жұлдыздар, Шаңырақ және басқа элементтері бар жобалар болды. Финалда Конкурстық комиссия Қазақстанның мемлекеттік туына айналған еңбек сіңірген өнер қайраткері Шәкен Ниязбековтің эскизіне басымдық берді. Түпкілікті бекітуге дейін тудың дизайны аздап өзгертілді: бастапқыда біліктің жанындағы ою-өрнек қызыл түсті, ал бүркіт бар күн Орталықтан тыс орналасқан. 1992 жылы маусымда Президенттің тапсырмасы бойынша ою-өрнек алтын түске боялып, негізгі элементтер матаның ортасына тураланды. Мемлекеттік Тудың авторы Шәкен Ниязбеков болып табылады-оның 1992 жылғы 4 маусымда Егемен Қазақстанның басты рәміздерінің бірі ретінде ресми түрде бекітілген алтын күн мен бүркітпен көгілдір аспанның нұсқасы.
Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасын қабылдау тарихы, сондай-ақ оның символикасы өз кезегінде қарапайым емес. Елтаңбаның ортасында көгілдір түстің фонында шаңырақ бейнеленген, одан уықтар күн сәулесі сияқты барлық бағытта алшақтайды. Бұл композиция барлық азаматтарды ортақ шаңырақ астында біріктіретін біртұтас мемлекет идеясын білдіреді. Шаңырақтың оң және сол жағында мифтік қанатты тұлпар жылқыларының бейнелері орналасқан. Тұлпарлар қазақ фольклорында ежелден-ақ күштің, тектіліктің және алға ұмтылыстың нышаны ретінде бар. Елтаңбадағы тұлпарлардың қанаттары бидайдың құлағы ретінде стильдендірілген, бұл туған жердің байлығы мен молшылығын білдіреді. Елтаңбаның жоғарғы бөлігінде көлемді бес бұрышты жұлдыз, төменгі бөлігінде – «QAZAQSTAN» алтын әріптермен жазылған жазу бейнеленген. Айта кетейік, 2018 жылға дейін бұл жазба кириллицада «Қазақстан»деп жазылған.
Ту сияқты, Мемлекеттік Елтаңбаның эскизі конкурстық негізде таңдалды. 1992 жылдың маусым айының басында комиссия Елтаңбаның 245 жобасын және символизм бойынша 67 жазбаша ұсынысты қарады. Балама нұсқаларға Жарты Ай мен жұлдыздардың суреттері кірді, шаңырақсыз, бірақ басқа геральдикалық белгілері бар жобалар болды. Нәтижесінде таңдау ортасында шаңырақ, бүйірлерінде қанатты тұлпарлар және жоғарғы жағында бес бұрышты жұлдыз бар дөңгелек Елтаңбаның пайдасына жасалды. Бес бұрышты жұлдыз, оның кеңестік қауымдастығы туралы алғашқы пікірталастарға қарамастан, елтаңбада Қазақстанның жарқын жолының және әлемнің барлық бес континентіне елдің ашықтығының символы ретінде қалды. Мемлекеттік Елтаңбаның авторлары белгілі сәулетшілер Жандарбек Мәлібеков пен Шот-Аман Уәлиханов болды-олардың бірлескен жобасы жеңіске жетіп, 1992 жылы 4 маусымда бекітілді. Малибеков пен Уәлиханов өз эскизінде халықтың тарихи және мәдени мұрасын бейнелеген: Жандарбек Мәлібековтің өзі атап өткендей, Елтаңба көшпенділер дәуірінен қазіргі заманға дейінгі дала өркениетінің тарихын бойына сіңіріп, ұрпақтар сабақтастығы мен ел тәуелсіздігін бейнелеген.
Мемлекеттік әнұран-Қазақстанның музыкалық-поэтикалық символы — Тәуелсіздік жылдары екі рет өзгерді. 1992 жылы қаңтарда КСРО ыдырағаннан кейін жас республиканың жаңа әнұранына конкурс жарияланды. Нәтижесінде Тәуелсіз Қазақстанның алғашқы Әнұраны «Жаралған намыстан қаһарман халықпыз» әні болды – Қазақ КСР кеңес Гимнінің әуені негізінде қазақстандық ақындар тобы жазған жаңа патриоттық поэзиямен. Бұл әнұран ұзаққа созылмады: 2006 жылы ұлттық дыбыстық символизмді насихаттау мақсатында жаңа әнұранды бекіту туралы шешім қабылданды. 1956 жылы композитор Шәмші Қалдаяқов ақын Жұмекен Нәжімеденовтің сөзіне жазылған, халық кеңінен танымал және жақсы көретін «Менің Қазақстаным» («менің Қазақстаным») патриоттық әні негізге алынды. Әнге әнұран мәртебесін бермес бұрын оның мәтіні біршама нақтыланып, салтанатты дыбысқа ие болды. Осылайша, 2006 жылдан бастап Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Әнұраны «Менің Қазақстаным» жаңартылған нұсқасы болды. Әнұранның ресми авторлары-композитор Шәмші Қалдаяқов пен ақын Жұмекен Нәжімеденов – олардың шығармашылығының арқасында әнұранның әуені мен сөздері әрбір қазақстандықтың патриоттық сезімін оятады. Әнұранның салтанатты музыкасы мен асқақ мәтіні Отанға деген сүйіспеншілікті, бірліктің, батылдықтың және елдің өркендеуіне деген ұмтылысты бейнелейді. Бүгінгі таңда мемлекеттік әнұранның дыбыстарымен Қазақстан азаматтары өз елі үшін ерекше өрлеу мен мақтаныш сезімін сезінеді, ал оның орындалуы маңызды мемлекеттік іс-шаралар мен мерекелермен бірге жүреді.
Мемлекеттік рәміздер-ұлттық бірегейлікті қалыптастыруда және патриотизмді тәрбиелеуде үлкен рөл атқаратын ел егемендігінің ажырамас атрибуттары. Сонымен қатар, мемлекеттің символикасы «ұлттық өзін-өзі танудың катализаторы: ол біртұтас халыққа қатысу сезімін, тарихи жадының сабақтастығын және өз елінің болашағы үшін жауапкершілікті нығайтады»деп түсіну маңызды.
Рәміздердің әрқайсысы халықтың құндылықтары мен мұраттарын бейнелейді, азаматтарда
Отан үшін мақтаныш сезімін тудырады. Жалаушаның желбірегенін немесе әнұранның дыбысын көргенде, адамдар эмоционалды көтерілу мен бірлікті сезінеді. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Мемлекеттік рәміздердің әрқайсысында оянатынын атап өтті
қазақстандыққа» ел үшін өлшеусіз мақтаныш сезімі»,»халқымыздың мұраттары мен құндылықтарын, ата-бабаларымыздың өсиеттері мен тілектерін» бейнелейді. Еліміздің көктегі көгілдір тоғайының астында жүзден астам этностың өкілдері бейбітшілік пен келісімде өмір сүреді және дәл осы бірліктің сақталуы жаңа жетістіктерге жетуге мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, мемлекеттік рәміздерге тиісті құрметпен қарау маңызды. Ту, Елтаңба және Әнұран тек әшекейлер емес, «ұлттық қадір – қасиет эмблемалары»; оларды пайдалану лайықты және белгіленген құрмет нормаларына сәйкес келуі керек. Рәміздерге ұқыпты қарау – отбасылық жәдігерлер сияқты-азаматтарда өз еліне деген жауапкершілік пен сүйіспеншілік сезімін тәрбиелейді. Туды, Елтаңбаны және әнұранды құрметтеу арқылы қоғам мемлекеттіліктің негіздеріне құрмет көрсетеді.
2025 жылы Қазақстан мемлекеттік рәміздер күнін ғана емес, өзінің жаңа тарихының айтулы күнін – Қазақстан Республикасы Конституциясының 30 жылдығын атап өтеді. Елдің Негізгі Заңын 1995 жылы жалпыхалықтық референдум қабылдады және тәуелсіз мемлекеттіліктің берік негізін қалады. Президент қ. Тоқаев азаматтарды мемлекеттік рәміздер күнімен құттықтай отырып, Конституция Қазақстан МЕМЛЕКЕТТІЛІГІНІҢ БЕРІК тіректерінің бірі екенін еске салды. «Негізгі Заңда біздің қоғам негізге алатын негізгі қағидаттар бар», – деп атап өтті Мемлекет басшысы. Бұл қағидаттар – Тәуелсіздік, азаматтардың теңдігі, заңның үстемдігі, адамның құқықтары мен бостандықтары – елдің өмірі құрылатын саяси-құқықтық негіз құрды.
Мемлекеттік рәміздер өз кезегінде осы онжылдықтарда қалыптасқан тәуелсіз Қазақстанның рухы мен бірегейлігін көрсетеді. Егер Конституция егемендік пен демократиялық құндылықтарды заңды түрде бекіткен болса, онда Ту, Елтаңба және Әнұран әлемге жаңа мемлекеттің бейнесін, оның ата-бабалар тарихымен сабақтастығын және болашаққа деген ұмтылысын көрсетті.
Бұл екі күн де – рәміздер күні де, Конституцияның мерейтойы да ұлттық бірлік пен мемлекеттілікті нығайту идеясымен тығыз байланысты. Ел басшылығының сөздерінде Конституция рухын ұстану және мемлекеттік рәміздерді құрметтеу қатар жүреді деген ой бекер емес. 2025 жылы Қазақстанда Негізгі Заңның 30 жылдығына арналған ірі іс-шаралар мен бастамалар – ғылыми-қоғамдық конференциялардан бастап патриоттық акцияларға, тіпті қайырымдылық актілеріне дейін күтілуде. Мұның бәрі Конституцияның құқықтар мен бостандықтардың кепілі ретіндегі маңыздылығын атап өтуге, сондай-ақ ондағы құндылықтар біздің мемлекеттік рәміздерімізде бейнеленген құндылықтарға сәйкес келетінін еске салуға арналған. Конституция да, елтаңбасы мен әнұраны бар ту да Тәуелсіздіктің нышандары – Қазақстан Республикасы Егемендігінің рухани және материалдық көріністері болып табылады.
2025 жылғы 4 маусымда өткен Қазақстанның Мемлекеттік рәміздерінің кезекті күні бүкіл ел бойынша көптеген салтанатты және патриоттық іс-шаралармен атап өтілді. Елорда – Астанада-мерекелік таң «Атамекен» монументінің жанындағы алаңда Мемлекеттік Туды көтеру салтанатты рәсімінен басталды. Салтанатты рәсімге
Республика Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев қатысты. Оркестрдің үнімен құрметті қарауылдың әскери қызметшілері флагштоктың басына орасан зор стягты көтерді, содан кейін Мемлекеттік әнұран шырқалды. Жиналғандар алдында сөз сөйлеген Президент 130-дан астам этностың өкілдері Қазақстанның көктегі көгілдір туының астында бейбітшілік пен келісімде өмір сүретінін және бұл бірлік елге жаңа жетістіктерге жетуге көмектесетінін атап өтті. «Мемлекеттік рәміздер әрқайсымызда өз еліміз үшін мақтаныш сезімін оятады. Олар халқымыздың мұраттары мен құндылықтарын, ата – бабаларымыздың өсиеттерін бейнелейді», — деп атап өтті Тоқаев азаматтарды ұлттық рәміздерге ұқыпты қарауға және Конституцияда белгіленген қағидаттарға әрқашан адал болуға шақырды. Қалыптасқан дәстүр бойынша, осы күні Мемлекет басшысы әскери жоғары оқу орындарының үздік түлектеріне офицерлік погондарды табыс етті-2025 жылы бұл құрметке Отанына құрметпен қызмет етуге ант берген 14 жас лейтенант ие болды.
Ильяс Бақтығалиев
