Арлылық – адам бойындағы ең асыл қасиеттің бірі. Арлы кісі ұят, иба, намыс, қанағат, әдеп, шүкіршілік секілді бірқатар игі қасиеттерді бойына жинақтай білген мол парасат егесі. Қазақ халқы талайлы тағдырында сан түрлі қиындықтарды бастан кешсе де, арына дақ түсірмеген текті халық. Артық күлкі, артық ұйқы, артық тамақтың өзін арсыздыққа балаған ата-бабаларымыз ар тазалығына өткір сынмен қараған. Ел ішінде кең тараған «Мал сақтама, ар сақта», «Ердің құны бір ділдә, абыройы мың ділдә», «Ар иманның жолдасы», «Ақылың болса, арыңды сақта, ар-ұят керек әр уақытта» деген нақыл сөздер соның белгісі.
Ар-ұят, намысты сақтау әдептіліктің белгісі. Әдептілік деген – үлкенге қамқоршы, кішіге мейірімді бола білу. Ұяты бар адам әдеп сақтай алады. Адам баласының бәрі бұл өмірде бақытты болсам дейді. Сол бақытқа жету үшін қолынан келген бар мүмкіндігін істеп бағады. Бірақ өкінішке орай көбісі ақырет бақытына апарар жолды ұмытып жатады.
Егер адамдарда әдеп пен ұяты, қоғамдық пікірі болмаса, әрине, жер беті тек тәртіпсіздердің мекені болар еді. Жіберген қателіктері мен күналары үшін ұялмаса, адамдардан қымсылмаса, Алладан қорықпаса оны келеңсіз жаман істерден тыю мүмкін болмас еді. Сондықтан да ел арасында мынадай мақалдар кең тараған. «Жарлы болсаң да, арлы бол», «Ұят бар жерде иман бар», «Ұялмаған бұйырмағаннан ішеді», «Ұяң адам – ұялшақ, ұятсыз адам – сұраншақ» тағы көптеген басқа да халық мақал-мәтелдері жиі кездесетіні бізге мәлім. Кезінде бабаларымыз көшіп-қонып, дала жұрты болғанының өзінде дүние, мал-жанға қарамастан, ар-намысты аяқ-асты таптатпай бекем ұстаған. Өйткені, ата-бабаларымыз «өлімнен ұят күшті» дейтін, бұл бір имандылықтың белгісі.
Намысшыл ата-бабаларымыз кез келген мәселеде ар-ұятты болуға тырысып, «Ұят – ар сақтайды, арлыны ел мақтайды. Кімде ұят болса, иман сонда» – деген қазақ мақалында терең ой жатқанын байқауға болады.
Автор: Дәурен Аманов (Түркістан облысы Дін мәселерін зерттеу орталығы КММ-нің теолог маманы)
